انواع و درجات بیماری کولیت اولسراتیو
بیماری کولیت اولسراتیو دارای درجات و انواع مختلفی است. علایم و شدت آن در دوره‌های مختلف زمانی تغییر می‌کند. علایم بیماری ممکن است در یک دوره کاهش یافته و حتی ناپدید و غیر فعال شود که به آن حالت خاموشی بیماری گفته می‌شود و در دوره‌ی دیگر فعال شده و با شدت گرفتن علایم شعله‌ور شود. شدت بیماری کولیت اولسروز را می توان بسته به نشانه‌های فرد و تعداد اجابت مزاج روزانه بدین صورت از خفیف تا شدید درجه‌بندی نمود:
• خفیف: خونریزی در راست روده، کمتر از ۴ حرکت مزاج در روز، دل پیچه‌های خفیف
• متوسط: خونریزی در راست روده، بیش از ۴ حرکت مزاج در روز، درد متوسط شکمی، تب خفیف، کم‌خونی محدود
• شدید: خونریزی در راست روده، بیش از ۴ حرکت روده در هر روز و یک بیماری سیستمیک با کاهش آلبومین، درد شدید شکمی، کم آبی بدن، تب شدید، کاهش وزن سریع
نواع کولیت اولسراتیو با توجه به محل و وسعت التهاب به جند نوع طبقه‌بندی می‌شود شامل:
پروکتیت اولسراتیو به التهاب محدود به ناحیه رکتوم اشاره دارد. در بسیاری از بیماران با پروکتیت اولسراتیو خفیف، ممکن است خونریزی متناوب از رکتوم تنها علامت باشد. بیماران دیگر با التهاب شدید‌تر رکتوم ممکن است، علاوه بر آن، درد رکتوم، فوریت دفع مدفوع (احساس ناگهانی نیاز به اجابت مزاج و نیاز به عجله در رساندن خود به سرویس بهداشتی به سبب ترس از نشت مدفوع) را تجربه کنند.
پروكتوسيگموئيديت شامل التهاب راست روده و کولون سیگموئید (قسمت کوتاهی از محل به هم پیوستگی روده بزرگ به مقعد) است. علایم آن شامل خونریزی از رکتوم، فوریت دفع مدفوع و زورپیچ است. همچنین برخی از بیماران مبتلا به پروكتوسيگموئيديت اسهال خونی و گرفتگی عضلات را نیز تجربه می‌کنند.
کولیت سمت چپ شامل التهابی است که از راست روده شروع شده و تا سمت چپ روده بزرگ (کولون سیگموئید و قسمت نزولی روده بزرگ) ادامه دارد. علایم کولیت سمت چپ شامل اسهال خونی، درد شکمی، کاهش وزن و درد سمت چپ شکم است.
پانکولیت یا کولیت جهانی اشاره به تورم مؤثر بر کل روده بزرگ (کولون راست، سمت چپ روده بزرگ، کولون عرضی و مقعد) دارد. علائم پانکولیت شامل اسهال خونی، درد شکم و گرفتگی عضلات، کاهش وزن، خستگی، تب و عرق شبانه است. برخی از بیماران مبتلابه آن دارای درجات پایین التهاب و علائم خفیف هستند که به آسانی به داروها پاسخ مثبت می‌دهند. به طور کلی، با این حال بیماران مبتلا به بیماری شدید پانکولیت بیشتر رنج می برند و از کسانی که با اشکال محدودتری از کولیت اولسراتیو درگیرند، سخت‌تر به درمان پاسخ می‌دهند.
کولیت برق‌آسا یا بدخیم یک شکل نادر ولی شدید پانکولیت است. بیماران مبتلا به کولیت برق‌آسا با کم شدن آب بدن، درد شدید شکم، اسهال طولانی همراه با خونریزی و حتی شوک شدیدترین حالت بیماری را دارند. آن‌ها در معرض خطر ابتلا به مگاکولون سمی (اتساع روده بزرگ به دلیل التهاب شدید) و پارگی کولون (سوراخ) هستند. بیماران مبتلا به کولیت برق‌آسا و مگاکولون سمی در بیمارستان با داروهای داخل وریدی قوی درمان می‌شوند. در صورت عدم نتیجه‌بخش بودن درمان دارویی، بلافاصله عمل جراحی برای برداشتن روده بزرگ بیمار برای جلوگیری از پارگی کولون ضروری است.
به طور کلی محل و شدت التهاب روده بزرگ در کولیت اولسراتیو در طول زمان در یک بیمار ثابت باقی می‌ماند. بنابراین، معمولاً زمانی که بیماری دچار عود پروکتیت اولسراتیو می‌شود، التهاب در رکتوم محدود باقی می‌ماند. با این وجود، تعداد کمی از بیماران (کمتر از ۱۰ درصد) با پروکتیت اولسراتیو یا پروكتوسيگموئيديت بعد از عود بیماری با شکل گسترده‌تری از کولیت مواجه می‌شوند. بنابراین، بیمارانی که در ابتدا فقط به پروکتیت اولسراتیو مبتلا بودند، می توانند بعد از گسترش بیماری به کولیت سمت چپ و یا حتی پانکولیت نیز دچار شوند.
تشخیص کولیت اولسراتیو
با بروز هر یک از علایم و نشانه‌های گوارشی و عمومی کولیت اولسراتیو بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه نمایید. در ابتدا آزمایش خون یا نمونه مدفوع برای کمک به تعیین علت علائم در شما توصیه می‌گردد. سپس اگر لازم باشد، برای انجام آزمایش‌های تکمیلی شما را به بیمارستان ارجاع می‌دهند، از طرفی اگر با بیماری خود آشنا هستید و بیماری کولیت اولسروز در شما تشخیص داده شده است، در مواقع شعله‌ور شدن بیماری باید فوری خود را به بیمارستان و تیم پزشکی خود برسانید. اکثر مردم دوره بهبودی (در زمانی که شرایط غیر فعال است) طولانی‌مدت داشته و در مواردی حتی تا چند سال از علایم بیماری خود آزاد و رها هستند. گاهی اوقات در این دوره به صورت گاه به گاه شعله‌ور شدن علایم در حد متوسط و سپس قطع آن را تجربه خواهند کرد. حدود ۵ الی ۱۰ نفر از هر ۱۰۰ فردی که مبتلا به کولیت اولسراتیو هستند، همه‌ی علایم را با هم دارند.
طی معاینه بالینی پزشک، یافته‌های فیزیکی معمولاً در بیماری خفیف، به جز حساسیت به لمس کم در ربع پایین سمت چپ شکم، همه‌ی موارد طبیعی هستند. طی معاینه در بیماری شدید علامت‌‌هایی چون تب، تاکی‌کاردی، حساسیت به لمس به ویژه شکم و کاهش وزن بیمار یافت می‌شود. متخصصان سلامت شامل پزشک طب خانواده، متخصص داخلی و متخصص گوارش می‌توانند کولیت اولسراتیو را تشخیص دهند. معمولاً پزشک پس از شک به این بیماری گوارشی برای درمان و مدیریت آن، شما را به یک متخصص گوارش ارجاع می‌دهد. کولیت اولسراتیو بیماری است که به سبب درگیر نمودن اختصاصی کولون و رکتوم دارای تشخیص نسبتاً آسانی نسبت به سایر بیماری‌های گوارشی است. این بیماری معمولاً باعث تغییر آشکار در عادات روده روزانه، مانند مدفوع مکرر با خون یا مخاط می‌شود.
با این حال پزشک متخصص برای تشخیص بیماری ابتدا یک شرح حال کامل از سوابق پزشکی شما شامل بیماری‌ها و داروهای مصرفی در گذشته و حال تهیه نموده و سپس به معاینه بالینی شما می‌پردازد. ممکن است برای معاینه از روش‌های کمک تشخیصی نیز استفاده کند. مطالعات آزمایشگاهی عمدتاً در تعیین وسعت بیماری مفید است.
شدت بیماری با توجه به یافته‌های کولونوسکوپی این گونه تعریف می‌شود:
• بیماری گسترده: مدارک و شواهد از وجود UC فوقانی تا خم طحالی؛
• بیماری کولیت اولسروز سمت چپ: محدود در روده بزرگ نزولی؛
• پروکتوسیگموئیدیت: بیماری محدود به رکتوم با یا بدون درگیری سیگموئید؛
روش‌های تصویربرداری که ممکن است استفاده شود، شامل:
• رادیوگرافی ساده شکم: تصویری از داخل شکم فرآهم می‌کند.
• باریم انما: اجازه بررسی روده بزرگ را به پزشک می‌دهد. تنقیه باریم انما X-ray نیز می‌تواند کولیت اولسراتیو را نشان دهد. در طول تنقیه باریوم، یک ماده مایع گچی به راست روده و روده بزرگ تزریق می‌شود. باریم ماده‌ای بسیار متراکم است که اشعه X از آن عبور نمی‌کند بنابراین طرح کلی از روده بزرگ را می توان در تصاویر اشعه X دید. باریم انما از مشاهده مستقیم (سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی پولیپ) در تشخیص UC دقت کمتری دارد. اگر باریوم انما انجام شود و کولیت اولسراتیو مشکوک باشد، کولونوسکوپی به منظور بررسی تشخیص نهایی مورد نیاز است.
• مطالعات تصویربرداری مقطعی (به عنوان مثال، اولتراسونوگرافی، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، سی تی اسکن): تصاویر دقیق از داخل بدن و محل و شدت التهاب ارائه می‌کند.
• مطالعات رادیونوکلئید
• آنژیوگرافی
برخی از افراد دارای علایم بیماری التهابی روده (IBD)هستند، اما بیماری نه کرون و نه کولیت اولسروز تشخیص داده می‌شود. این افراد باید به یک شکل از بیماری التهابی روده به نام کولیت نامشخص مبتلا باشند. پزشکان بر این باورند که آن‌ها ویژگی‌های هر دو بیماری کرون و کولیت اولسراتیو را دارند. برخی روش‌های تشخیصی جدیدتر شامل کپسول‌های ویدیویی انجام آندوسکوپی (VCE) نیز ممکن است برای تشخیص بیماری روده کوچک در بیمارانی با تشخیص UC با ویژگی‌های غیر معمول و در واقع داشتن بیماری کرون مشکوک مفید باشد.
در نهایت تشخیص بیماری کولیت زخمی از ترکیبی از یافته‌های به دست آمده از طریق معاینات بالینی طی کولونوسکوپی ظاهر پوششی کولون، بیوپسی مخاط کولون و آنالیز مدفوع از نظر رد بیماری‌های عفونی منجر شونده به التهاب روده نهایی و قطعی خواهد شد.
آگاهی از میزان و شدت کولیت در انتخاب میان گزینه‌های درمان مهم است. در صورت نیاز به عمل جراحی بیمار ممکن است به جراح عمومی یا جراح روده بزرگ و رکتوم ارجاع داده شوید.
در صورتی که بیمار به نوع شدیدی از بیماری کولیت اولسراتیو که دارای اثر قابل توجهی بر کیفیت زندگی اوست مبتلا باشد یا وارد فاز شعله‌وری از بیماری شود که به درمان دارویی پاسخ مثبت نمی‌دهد، جراحی بهترین گزینه درمانی خواهد بود. کولیت اولسراتیو فقط بر روده‌ی بزرگ تأثیر می‌گذارد. بنابراین عمل جراحی‌ای که در آن کل روده بزرگ برداشته می‌شود، می‌تواند بیماری را درمان کند. برخی از افرادی که در آن‌ها تمام روده بزرگ درگیر بیماری است و بیش از یک چهارم بیماران در نهایت به عمل جراحی برای برداشتن کل روده بزرگ نیاز پیدا می‌شود. نیاز به عمل جراحی در موقعیت‌های مختلف مانند زمانی‌که درمان‌های دیگر در مدیریت علایم مؤثر نیستند، یا هنگام ایجاد سوراخ در روده بزرگ و یا شواهدی از وجود دیسپلازی در طول کولونوسکوپی یا بیوپسی هست.
علل بیماری کولیت اولسراتیو
علل بیماری کولیت اولسراتیو ناشناخته است. تا به امروز، هیچ مدرک قانع‌کننده از علل عفونی یا مسری بودن این بیماری یافت نشده است. این بیماری ممکن است با یک پاسخ غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن به باکتری‌های روده طبیعی ایجاد شود. باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا نیز ممکن است در ایجاد آن نقش بازی کنند. با این حال عوامل خاصی با این بیماری مرتبط هستند و فرضیه‌های بسیاری درمورد علت ایجاد آن ارائه شده است. به طور معمول، سیستم ایمنی بدن تنها زمانی فعال می‌شود که بدن در معرض مهاجمان مضر قرار بگیرد. با این وجود در بیماران مبتلا به کولیت اولسروز، سیستم ایمنی بدن به صورت غیر طبیعی و مزمن در غیاب هر گونه مهاجم شناخته شده فعال می‌شود. ادامه‌ی فعال‌سازی غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن باعث التهاب و زخم مزمن بخش‌هایی از روده بزرگ می‌شود. این استعداد ابتلا به فعال‌سازی غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن، ژنتیکی است و به ارث رسیده می‌شود. افراد دارای بستگان درجه اول (برادران، خواهران، کودکان و پدر و مادر) مبتلا به بیماری‌های التهابی روده با احتمال بیشتری به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علل بالقوه کمک‌کننده به ایجاد کولیت اولسراتیو شامل عوامل ژنتیکی، واکنش سیستم ایمنی بدن، عوامل محیطی، استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)، پایین بودن سطح آنتی اکسیدان‌ها، عوامل استرس روانی و مصرف شیر و محصولات لبنی است. از طرفی سیگار کشیدن با کولیت اولسروز ارتباط منفی دارد. استعمال سیگار ممکن است محافظ کولیت اولسراتیو باشد. این رابطه در بیماری کرون معکوس است. این بیماری بیشتر تمایل به گسترش در افراد غیر سیگاری و یا افرادی سیگاری سابق دارد، اما متخصصان بهداشت به شدت از سیگار کشیدن به عنوان راهی برای درمان کولیت زخمی ممانعت می‌کنند. از بررسی ارتباط بین سیگار کشیدن و نیاز برای عمل جراحی در بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده مشخص شده است که افراد سیگاری فعال مبتلا به بیماری کرون در مقایسه با همتایان غیر سیگاری خود در معرض خطر بیشتر نیاز به جراحی برداشتن روده هستند. در حالی که در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو، آمار نیاز به کولکتومی در سیگاری‌ها و غیر آن مشابه بوده است. با این حال، خطر نیاز به کولکتومی در افراد سیگاری با سابقه ابتلا به کولیت اولسراتیو نیز وجود دارد.
ژنتیک
به نظر می‌رسد ژن‌های به ارث رسیده یک عامل در توسعه کولیت اولسروز هستند. مطالعات نشان داده که بیش از یک نفر از چهار نفر مبتلا به کولیت اولسراتیو، سابقه خانوادگی این بیماری را دارند. سطح بالاتر کولیت اولسراتیو نیز در گروه‌های قومی خاص نشان می‌دهد که ژنتیک نیز یک عامل مهم در ایجاد این است. مطالعات متعددی با استفاده از بررسی استعداد ژنتیکی کولیت اولسراتیو در اسکن ژنوم گسترده وجود دارد. این مطالعات حدود ۳۰ ژن را که ممکن است استعداد ابتلا به کولیت زخمی را افزایش دهد، نشان داده است. محققان چندین ژن را که به نظر می‌رسد احتمال ابتلا به کولیت اولسراتیو را در مردم بیشتر می‌کند، شناسایی کرده‌اند و اعتقاد بر آن است که بسیاری از این ژن‌ها نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کنند.
فرضیه فعلی این است که افراد از نظر ژنتیکی مستعد اختلالات ایمنی هومورال و سلولی و یا افزایش کلی واکنش ضد باکتری‌های روده و به سبب این پاسخ ایمنی مخاطی نامنظم مستعد به التهاب کولون هستند. سابقه خانوادگی کولیت اولسراتیو (با حضور در ۱ مورد از ۶ نفر بستگان) با خطر بالاتر ابتلا به این بیماری در ارتباط است. تطابق بیماری در دوقلوهای همسان مستند شده است. مطالعات جایگاه متعدد ارتباط ژنتیکی را شناسایی کرده‌اند، برخی از آن‌ها با هر دو بیماری کولیت اولسراتیو و کرون در ارتباط است. یکی از منابعی که به تازگی شناسایی شده است نیز با استعداد ابتلا به سرطان روده بزرگ در ارتباط است. تصور می‌شود، کروموزوم‌ها در بیماران مبتلا به کولیت اولسروز کمتر پایدار هستند. این پدیده ممکن است به افزایش خطر ابتلا به سرطان کمک کند. این موضوع که آیا این اختلالات علت یا نتیجه‌ی پاسخ التهابی سیستمیک شدید در کولیت اولسراتیو هستند، مشخص نشده است.